(Bloomberg Opinion) — Dit is een van een reeks interviews door Bloomberg Opinion-columnisten over hoe de meest urgente beleidsuitdagingen ter wereld kunnen worden opgelost. Het is bewerkt voor lengte en duidelijkheid.
Paul J. Davies: U bent hoogleraar politieke economie aan de Universiteit van Cambridge en auteur van ‘Disorder: Hard Times in the 21st Century’, waarin wordt geanalyseerd hoe de wisselwerking tussen energie, financiën en internationale politiek heeft bijgedragen aan de crises die we gezicht vandaag. Laten we direct beginnen met Oekraïne. Hoeveel van de Russische invasie is te wijten aan het feit dat Poetin zekerheid zoekt voor de Russische gasexport via de pijpleidingen van Oekraïne? Of zag hij de westerse zwakte vanwege Europa’s afhankelijkheid van Russische energie?
Helen Thompson, hoogleraar politieke economie, Universiteit van Cambridge en auteur van “Disorder: Hard Times in the 21st Century”: het is meer het tweede dan het eerste. Ik denk niet dat we kunnen zeggen dat de situatie van de gasdoorvoer door Oekraïne een motief was voor Poetin. Wat we wel kunnen zeggen is dat Poetin de afgelopen twee decennia heeft geprobeerd de positie van Oekraïne economisch te verzwakken door het uit het transitsysteem voor de export van Russisch gas en olie te verwijderen. Het is hem niet gelukt, maar de manier waarop hij het aanpakte zorgde voor grote verdeeldheid binnen de Europese Unie. Polen was ervan overtuigd dat een poging om Oekraïne uit de transitzone te halen Oekraïne zou verzwakken. Ondertussen was de Europese Commissie wat toleranter ten opzichte van de pijpleiding die onder de Oostzee doorging, Nord Stream, die gas van Rusland naar Duitsland voerde, dan voor wat onder de Zwarte Zee Zuid-Europa binnenkwam. Het feit dat er dubbele standaarden waren voor Russisch gas dat in verschillende pijpleidingen kwam, veroorzaakte interne Europese verdeeldheid die Poetin in aanzienlijke mate probeerde uit te buiten.
PJD: Europa’s afhankelijkheid van Russisch gas heeft een zeer lange geschiedenis. In uw boek lijkt een sleutelmoment de Suez-crisis van 1956 te zijn, toen Israël, Groot-Brittannië en Frankrijk probeerden de controle over het Suezkanaal op Egypte te heroveren. Het was het moment van het besef dat de Britse en Franse imperiale macht was besteed – maar ook de tijd dat Rusland zijn energie-export naar Europa aansloot.
HT: In de jaren twintig en dertig waren er nogal wat Europese landen, waaronder Groot-Brittannië, die Sovjetolie wilden kopen. Vrijwel alle Europese landen probeerden hun afhankelijkheid van olie uit het westelijk halfrond te verminderen. Na de Tweede Wereldoorlog wilden de Verenigde Staten niet dat Europese landen terug zouden gaan naar het importeren van olie uit het westelijk halfrond, omdat ze bezorgd waren over de toekomstige bevoorrading van zichzelf; maar het wilde ook niet dat ze olie uit de Sovjet-Unie importeerden. Dus de oplossing was dat Europa olie uit het Midden-Oosten importeerde. De rol van het waarborgen van die energiebelangen voor West-Europese landen in het Midden-Oosten werd toevertrouwd aan Groot-Brittannië, de dominante imperiale macht die nog steeds in de regio aanwezig is. Het is niet iets wat de Verenigde Staten zelf wilden doen.
Er was dus een enorme psychische schok tijdens de Suez-crisis toen de regering-Eisenhower zich omdraaide en zei: Nee, je hoort je niet op deze manier te gedragen en we gaan je ook geen noodolie sturen. De reactie van de West-Europese landen – meer Frankrijk en West-Duitsland dan Groot-Brittannië – was: “Wel, als de Amerikanen zich zo kunnen gedragen, hebben we alternatieven nodig.” En hun werkelijk consequente reactie was het cultiveren van een olierelatie met de Sovjet-Unie.
Tegen het midden van de jaren ’70 was het vrij duidelijk dat een aanzienlijk aantal Europese landen afhankelijk was van de toenmalige Sovjet-olie en -gas. Toen de Sovjet-Unie in 1991 was ontbonden en er 15 onafhankelijke republieken voor in de plaats kwamen, liepen de pijpleidingen die Sovjetgas naar Europa brachten door een onafhankelijk Wit-Rusland en, belangrijker nog, een onafhankelijke Oekraïne.
PJD: Deze onafhankelijke Oekraïense staat is dus erg belangrijk voor de gasdoorvoer. Rusland en Europa zijn er beide op de een of andere manier van afhankelijk. Welke gevolgen heeft dat voor Oekraïne en zijn buren?
HT: Vanaf de jaren negentig begonnen Russische regeringen te zoeken naar een oplossing voor een afhankelijkheid van Oekraïne die ze niet leuk vonden. Wat je ziet is de poging om te zeggen, we gaan dit probleem aanpakken door dit probleem te beëindigen. En dat betekent gas doorvoeren onder de Oostzee voor Noord-Europa en onder de Zwarte Zee voor Zuid-Europa en het voor de Europeanen moeilijker maken om gas uit Azerbeidzjan te importeren, wat een potentieel alternatief voor Russisch gas zou zijn geweest. Ondertussen heb je een reeks conflicten tussen Rusland en Oekraïne, inclusief beschuldigingen van de Russen dat de Oekraïners het gas voor zichzelf overhevelen, in plaats van het te laten stromen waar het hoort naar andere Europese landen. Toen, op een moment van crisis in 2009, stopt Poetin de gasstroom door ten minste één van de pijpleidingen in Oekraïne, waardoor sommige Zuid-Europese landen er echt onder lijden.
We zien dus een groeiende geopolitiek rond de pijpleidingen, aangezien Poetin ze gebruikt om te proberen verschillende voormalige leden van de Sovjet-Unie onder druk te zetten – niet alleen Oekraïne, maar ook Wit-Rusland en Georgië.
PJD: De destabilisatie van Oekraïne heeft ook een financieel element. U benadrukt het belang van de dollarswaplijnen van de centrale bank, van de Federal Reserve en via de Europese Centrale Bank, die banken in veel landen ondersteunden na de financiële crisis van 2008. Wat echt interessant is, zijn de effecten op landen die worden uitgesloten, waaronder Oekraïne. Hoe destabiliseerde dat Oekraïne?
HT: Ik denk dat dit een belangrijk deel van het verhaal is voor wat er in 2013-14 is gebeurd. De [Ukrainian President Viktor] De regering van Janoekovitsj had met de EU onderhandeld over een geassocieerd lidmaatschapsovereenkomst die Oekraïne economisch op één lijn zou hebben gebracht met de EU en zijn interne markt. Toen, in de tweede helft van 2013, werd duidelijk dat de Federal Reserve de aankopen van activa afbouwde. Dat verscherpte de financiële crisis die al aan de gang was in Oekraïne.
Toch had Oekraïne geen dollarswaplijn van de Federal Reserve. Toen de crisis kwam, was er geen verandering in dat beleid. De Oekraïense regering keek dus naar de EU en de Europese Centrale Bank, maar de aangeboden steun was eigenlijk vrij mager.
Dus wendde Janoekovitsj zich tot Poetin, die veel genereuzer was in financiële steun, waaronder het verlagen van de gasprijzen. En toen hij die overeenkomst had gesloten, zei Janoekovitsj: “We gaan niet door met het geassocieerd lidmaatschap van de Europese Unie.” Dat veroorzaakte de volksopstand die ertoe leidde dat Janoekovitsj in feite op de vlucht sloeg voor de macht, waarna Rusland de Krim annexeerde.
PJD: En waarom denk je dat de VS en de EU zo terughoudend waren om veel steun te bieden?
HT: Het is een heel interessante vraag. Ik denk dat de Federal Reserve er geen gewoonte van heeft gemaakt om dollarswaps te geven aan landen die in crisissituaties verkeren. Ze zijn grotendeels aangeboden aan geavanceerde economieën, of aan landen die de VS als vrij fundamenteel voor hun belangen beschouwt, zoals Mexico of Brazilië. Dus ik denk dat als je niet op de dollarwissellijn zit, dat iets zegt over waar je staat in de geopolitieke prioriteiten van de VS.
Het moeilijkste om uit te leggen is het Europese standpunt. Het onderhandelde over deze geassocieerde lidmaatschapsovereenkomst met de regering van Janoekovitsj, maar op het moment van de crisis was het niet bereid om het echt te steunen en substantiële kredieten te verstrekken om het te ondersteunen. Als je het feit erbij gooit dat de EU had gedacht dat deze overeenkomst tot stand zou kunnen komen zonder enige oplossing van het NAVO-lidmaatschapsprobleem voor Oekraïne – Duitsland en Frankrijk waren fel gekant tegen het Oekraïense lidmaatschap van de NAVO – leidde dit allemaal tot een werkelijk onsamenhangend standpunt.
PJD: De rol van de dollar in de internationale handel en als reservevaluta wordt opnieuw in twijfel getrokken. Voor China en Rusland is dit een punt van onzekerheid vanwege hun noodzaak om dollarreserves aan te houden en de extraterritoriale en geopolitieke macht die het de VS leent. Nu we hebben gezien dat centrale banken de valutarekeningen van de Russische Centrale Bank bevriezen, wat zijn de gevolgen daarvan? Zal het een einde maken aan de wereldwijde hegemonie van de dollar?
HT: De prikkel die deze sancties creëren om te zeggen: “We kunnen onszelf niet op deze manier overgeven aan de genade van de Amerikanen” is enorm. Maar het daadwerkelijke vermogen om jezelf te beschermen voor deze landen lijkt veel, veel moeilijker, simpelweg omdat de dollar het hele internationale banksysteem binnendringt. Als je probeert te ontkoppelen van de dollar, ontkoppel je van dat systeem, en dat heeft ingrijpende gevolgen.
PJD: Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn dat de wereld zich splitst, waarbij China en Rusland nauwer met elkaar verbonden zijn en één handels-economisch-energie-as vormen voor het oosten en misschien het mondiale zuiden; en een aparte as Amerikaans-Europees-Midden-Oosten. Is dat mogelijk?
HT: In de praktijk zal het voor de Europese landen erg moeilijk zijn om met enige ijver weg te komen van Russisch gas. Voor zover sommige landen dat sneller kunnen doen, zijn zij degenen die over capaciteit beschikken om vloeibaar aardgas te importeren. Dat betekent meer intense concurrentie tussen Europese landen en Aziatische landen in het algemeen, en China in het bijzonder, voor die invoer van vloeibaar aardgas. Vorig jaar zagen we dat een grote toename van de Chinese vraag de concurrentie voor die invoer verscherpte en de prijzen stegen. Dat was de kern van de energieschok die afgelopen herfst plaatsvond toen de wereldeconomie begon te herstellen van Covid.
Voor zover het Midden-Oosten weer in het spel komt, is het de vraag of Saoedi-Arabië de relatie met Rusland en OPEC+ die ze sinds het najaar van 2016 hebben, wil opgeven. Het is best moeilijk voor de Saoedi’s om olie te controleren prijzen op zich, maar ze bewezen dat ze het redelijk effectief konden doen met Rusland. Waarom willen ze dat opgeven? Tegelijkertijd denk ik niet dat Saoedi-Arabië de Chinese markt zomaar aan Rusland zal afstaan, vooral niet wanneer de Verenigde Staten zullen proberen de binnenlandse olieproductie te verhogen. Ik denk dat de betrekkingen tussen de drie grote producenten – Saoedi-Arabië, de Verenigde Staten en Rusland – behoorlijk ontwrichtend zullen blijven.
PJD: De andere grote factor was de Amerikaanse schalieolie- en -gashausse, die werd veroorzaakt door de vloed van goedkoop geld en hogere grondstofprijzen na 2008. Dat maakte van de VS weer een netto-exporteur en veranderde haar geopolitieke belangen tot op zekere hoogte.
HT: Ja, ik denk dat het verhaal van de opkomst van schalieolie en -gas het grote geopolitieke verhaal van de jaren 2010 is dat echt onderbelicht werd. Aan de oliekant heeft het de relatie tussen de VS en Saoedi-Arabië door elkaar geschud in een tijd waarin Saoedi-Arabië een groeiende markt in China had en de Verenigde Staten probeerden overeenstemming te bereiken met Iran, de belangrijkste regionale rivaal van Saoedi-Arabië. En op het gebied van gas speelden de gevolgen zich af in Europa, omdat de VS in staat was om met Rusland te concurreren om de Europese gasmarkten.
Een van de dingen waar Poetin volgens mij altijd op gebrand was, was om elke actie van de VS tegen de Nord Stream-pijpleiding af te schilderen als niet ingegeven door bezorgdheid over Oekraïne, maar simpelweg over de commerciële belangen van schaliegasproducenten in de Verenigde Staten. Ik denk niet dat we het verhaal van Nord Stream kunnen begrijpen, en de verdeeldheid die het veroorzaakte binnen de NAVO, zonder te begrijpen dat dit iets was waar zowel economische belangen op het spel stonden als de geopolitieke situatie in Europa.
PJD: Er is hoop dat de groene energierevolutie ons op de een of andere manier zal bevrijden van al deze gevechten en problemen. Zal het?
HT: Nou, als de energietransitie succesvol is en we evolueren naar een veel hoger gebruik van hernieuwbare energiebronnen, zal de geopolitiek niet langer worden gedomineerd door de noodzaak voor landen die grote hoeveelheden buitenlandse energie importeren om invloed uit te oefenen op die delen van de wereld die olie en gas exporteren. De zon schijnt in eigen land en de wind waait in eigen land. Er is dus een ontsnapping mogelijk. Aan de andere kant vereist alle infrastructuur rond groene energie metalen en zijn metalen ook ongelijk verdeeld over de wereld. En één land, China, heeft, met name waar het zeldzame aardmetalen betreft, een buitengewoon dominante positie in de winning en de toeleveringsketens eromheen. Dus om groene energie een weg naar energieonafhankelijkheid te laten zijn, moet er een breuk zijn in die metaalafhankelijkheid van China.
Deze column weerspiegelt niet noodzakelijk de mening van de redactie of Bloomberg LP en zijn eigenaren.
Paul J. Davies is columnist van Bloomberg Opinion over bankieren en financiën. Daarvoor werkte hij voor de Wall Street Journal en de Financial Times.
This post Hoe raakte Europa verslaafd aan Russische energie?
was original published at “https://www.bloombergquint.com/gadfly/how-did-europe-get-hooked-on-russian-energy”
